پژوهشکده
علوم محیطی

دکتر نغمه مبرقعی،‌ عضو هیأت علمی گروه برنامه ریزی و طراحی محیط پژوهشکده علوم محیطی در گفتگویی زنده با شبکه چهار سیما به توضیحاتی پیرامون خسارات ناشی از آتش سوزی در جنگلها پرداخت.
در این گفتگوی زنده که چهارشنبه ۲۱ آبان ۹۹ از شبکه چهار سیما پخش شد،‌ دکتر مبرقعی بحث را با  جایگاه جنگل ها در ایران و مقایسه آن با جهان آغاز کرد.
وی اشاره کرد: تقریبا ۳۰ درصد از اراضی خشکی دنیا به جنگل‌ها اختصاص دارد، اما توزیع جنگل در کشورهای مختلف همگن نیست. به عنوان مثال نیمی از جنگل‌های جهان تنها در ۴ کشور روسیه،‌ برزیل،‌ آمریکا و کانادا قرار دارد. متاسفانه سهم ایران از جنگل‌های جهان،‌فقط حدود ۱۴ میلیون هکتار است و سرانه ی جنگل در ایران ‌حدود 17/0  هکتار است که حدود یک چهارم سرانه جهانی است. همین آمار نشان می دهد که ما فقر و کمیابی زیادی در رابطه با اکوسیستم های جنگلی در ایران داریم.

دکتر مبرقعی اظهار داشت: وقتی ما صحبت از سوختن یک هکتار جنگل در ایران می‌کنیم قابل مقایسه با سوختن یک هکتار جنگل روسیه و آمریکا نیست  چرا که در ایران  ما منبع کمیابی را از دست می‌دهیم که به عنوان مثال در جنگل‌های هیرکانی دارای حدود ۴۰ میلیون سال  قدمت دارد  و از آنها به عنوان فسیل‌های زنده‌ی جنگل در دنیا یاد  میشود.  پس از دست دادن چنین جنگل‌هایی به واسطه آتش سوزی، واقعا بخشودنی نیست.

دکتر مبرقعی در ادامه به نقش مهم جنگل‌ها در اکوسیستم و چرخه حیات اشاره کرد: نقش جنگل در تعدیل آب و هوا، در کنترل فرسایش خاک،‌در تامین آب در سفره آب زیرزمینی بسیار مهم است . این نقش ‌در تنظیم آب رودخانه‌ها به حدی است که از جنگل‌ها به عنوان مادر رودخانه‌ها یاد می‌کنند. نقشی که جنگل در کنترل فرسایش خاک، به عنوان مهم‌ترین نهاده‌ی تولید در کشاورزی  دارد و نقشی که جنگل در جذب آلاینده‌های محیطی دارد نیز بسیار مهم است و ‌سالانه در یک هکتار جنگل‌،فقط چندین تن ذرات معلق جذب می شود،‌  ذرات معلقی که هم اکنون مهم‌ترین علت آلودگی هوای شهرهای بزرگ ماست.

دکتر مبرقعی افزود: کلیدی ترین نقش جنگل، در روزگاری که ما به سر می بریم نقش ترسیب کربن یا جذب دی اکسید کربن است. در سال‌های اخیر،‌حدود یک تا دو درجه میانگین دمای کره زمین بالا رفته است، همین یک تا دو درجه باعث تغییر رژیم اقلیمی، رژیم بارش و آب و هوایی در دنیا شده است. بسیاری از   آتش سوزی‌هایی که در جنگل اتفاق میفتد نیز به واسطه تغییر اقلیمی است.

عضو هیأت‌ علمی پژوهشکده علوم محیطی،‌به علل آتش‌سوزی جنگل‌ها اشاره کرد و بیان داشت: بخشی از علل آتش‌سوزی جنگل، که  در ایران حدود ۵ درصد است را ‌علل طبیعی تشکیل می دهد.. مثلا فعل و انفعلاتی که در خاک جنگلی رخ می‌دهد میتواند باعث بالا رفتن حرارت و در واقع آغاز آتش سوزی شود. صاعقه،‌آتش فشان و عواملی از این دست نیز میتواند منجر به شروع یک آتش‌سوزی باشد. اما سهم بخش انسانی در آتش سوزی جنگلها حدود 95 درصد است که بخشی از آن سهوی و بخشی عمدی است. 

متاسفانه نوع جنگل‌های ایران  و صعب العبور بودن آنها در بخشهایی از جنگل‌های شمال و  جنگل‌های زاگرسی درکشور و گرادیان ارتفاعی زیاد باعث شده وقتی که آتش‌سوزی اتفاق میفتد،‌دسترسی انسانی به آن  اندک باشد و عدم دسترسی به تجهیزات مناسب به ویژه حمل و نقل‌های هوایی و هلی‌کوپترهای اطفاء حریق باعث می‌شود حریق غیر قابل کنترل شود.

ایشان در ادامه اعلام کرد: نکته مهم در این رابطه این است که پیشگیری از حریق قطعا مهمتر از اطفای آن است و نقش آگاهی و فرهنگ سازی در این رابطه بسیار مهم است. اگر مردم و مسئولین آگاه باشند که با سوحتن جنگل چه ارزشی را از دست می دهیم نه تنها مردم در حفظ جنگل حساستر خواهند شد بلکه مسئولین نیز در تخصیص بودجه برای افزایش آگاهی عمومی و فرهنگ سازی در صیانت از جنگلها بهتر عمل خواهند کرد.

ایشان با اشاره به برآورد خسارت ناشی از جنگل‌سوزی و نقش سازمان جنگل‌ها و مراتع در حل این بحران محیط زیستی افزود: اگر ما بخواهیم خسارت ناشی از جنگل‌سوزی را برآورد کنیم لازمه‌اش اینست که از منابع اولیه اطلاع و آگاهی داشته باشیم .به‌عنوان مثال ما باید به خوبی بدانیم که مناطق مختلف جنگلی ما چه مقدار حجم سرپای جنگل دارند؟ از چه نوع گونه‌های گیاهی هستند؟ و مقدار  حجم زیست توده  در هر بخش چقدر است؟ اگر این آگاهی را داشته باشیم برآورد خسارت بر مبنای داشته و منبع امکان‌پذیر است. در برنامه ششم توسعه در بند ج ماده ۳۸ ،‌صراحتاً اشاره شده است که لازم است" طرح‌های جامع پیشگیری از حریق در جنگل و اطفاء حریق تدوین شود. این امر مستلزم اینست که نقشه‌های پهنه‌بندی خطر را در جنگل ها داشته باشیم و این لازمه‌اش آگاهی از عرصه است. در  حال حاضر  در لکه‌ها و بخش‌هایی از جنگلها  نقشه پهنه بندی جنگل تهیه شده است ولی متاسفانه این اطلاعات را به صورت یکپارچه نداریم.

از سوی دیگر آگاهی از ارزش خدمات اکوسیستمی در عرصه های جنگلی مطابق با ضرورت آن ‌در ماده ۵۴ قانون برنامه چهارم، می تواند کمک شایانی به آگاهی از ارزشهای واقعی و غیر بازاری این اکوسیستم های ارزشمند داشته باشد. در واقع اگر ما ارزش هر هکتار جنگل  را بدانیم تخصیص بودجه برای حفاظت و صیانت از جنگل در برابر آتش سوزی و تخریب، بسیار بهتر و راحتتر انجام خواهد شد.  به منظور برآورد ارزش در سازمان حفاظت محیط زیست،‌کارهای خوبی انجام شده است ولی عمدتاً  این براوردها در مناطق چهارگانه مدیریتی تحت کنترل خود سازمان بوده و این ارزش‌گذاری  به کل عرصه های جنگلی کشور تعمیم پیدا نکرده است.​