پژوهشکده
علوم محیطی

به مناسبت روز جهاني تنوع زيستي ، 22 می، دکتر حسين مصطفوي عضو هيأت علمي پژوهشکده علوم محيطي دانشگاه شهيد بهشتي راجع به اين موضوع با تاکيد بر اثر تغيير اقليم بر تنوع زيستي ماهيان رودخانه­اي ايران سخنراني  نمودند.

ايشان در ابتدا به اهميت اين موضوع و اينکه چرا سازمان ملل متحد اين روز را به اين نام ناميد، پرداختند. ايشان اشاره نمودند که شعار امسال روز جهانی تنوع زیستی "هماهنگی با طبیعت و توسعه پایدار" در نظر گرفته شد و تاکيد کردند که تنوع زيستي اهمیت­های  اکولوژیکی، اقتصادی و فرهنگی فراواني براي ما دارد و بينان کره زمين (Fabric of the Planet) است. تنوع زيستي براي توسعه پايدار است. به عبارتي ديگر، توسعه بايد به گونه­اي باشد تا تنوع زيستي و خدمات آن از بين نرود و قابل بهره­برداري پايدار براي نسل­هاي آينده هم باشد. «تنوع زيستي» تنوع حیات  در سه سطح ژن، گونه و اكوسيستم است. بخاطر اهميت بالاي تنوع زيستي، کنوانسیون تنوع زیستی در سال 1992 در اجلاس سران زمین در ریودوژانیرو برزیل توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسید و اهداف اصلي اين کنوانسيون عبارتند از حفاظت از تنوع زیستی، بهره‌برداری پایدار از تنوع زیستی و دسترسی و تسهیم عادلانه منافع حاصل از بهره‌برداری منابع ژنتیکی. ایران نيز یکی از کشورهاي دارای تنوع زیستی بالا در جهان است و به همين دليل در سال 1375 با تصويب مجلس و شوراي نگهبان رسماً به کنوانسیون تنوع زیستی پيوست و اکنون مسئوليت آن به سازمان حفاظت محيط زيست واگذار شد. اگر چه ايران داراي تنوع زيستي قابل توجهي در جهان است، ولي متاسفانه به دلايل مختلف از وضعيت مناسبي برخوردار نيست. از جمله عوامل تهدید کننده تنوع زیستی در ایران را می­توان به عوامل زیر اشاره کرد: استفاده ناپايدار از منابع، توسعه ناپايدار کشاورزي و شهري در خيلي از مناطق،  صيد و شکار بي رويه و غيرمجاز،  بیماری­های جدید و گونه­های غیر بومی، تغيير اقليم و غيره.

در ادامه وي به اثر تغيير اقليم بر تنوع زيستي ماهيان رودخانه­اي ايران پرداختند و اشاره نمودند که تغییر اقلیم به عنوان یک تهدید بزرگ در کنار سایر تهدیدها (مانند تغييرات کاربري اراضي، تغييرات هيدروموفولوژيکي، تغييرات در پيوستگي، تغييرات کيفي رودخانه ها و غير)  بر اکوسيستم هاي آبي و تنوع زيستي ماهيان به شمار مي­رود. بر اين اساس، ايشان به همراه تيم پژوهشي­شان،  احتمال نسبی وقوع 132 گونه ماهی شامل 92 گونه بومی، 28 گونه بومی انحصاری و 12 گونه غیربومی تحت دو سناریوی تغییر اقلیم خوش­بینانه (RCP 4.5 (Representative Concentration Pathway)) و بدبینانه (RCP 8.5) برای دوره‌های زمانی 2050 و 2080 پیش‌بینی و مدلسازي نموده­اند، که از این تعداد گونه، 16 گونه در فهرست سرخ IUCN  (International Union for Conservation of Nature) قرار دارند. مدلسازي­ها با استفاده از الگوریتم MaxEnt و روش بافر با بيش از صد هزار داده جمع آوري شده از 1471 ايستگاه نمونه­برداري در طي يک دوره بيست ساله از حوضه­هاي مختلف آبريز کشور انجام شده است. نتايج مطالعه اين تيم نشان داده است که گونه­ها تحت سناریوهای خوش‌بینانه و بدبینانه در سال­های 2050 و 2080، پاسخ‌های متفاوتی مانند "کاهش" یا "افزایش"، "کاهش و افزایش" و یا "بدون تغییر" از خود نشان داده­اند. بطوری­که، تعداد 37 گونه در همه سناریوها واکنش "کاهش" داشتند. 14 گونه فقط واکنش "افزایش"، 58 گونه "کاهش و افزایش"، 6 گونه "بدون تغییر" و 17 گونه ترکیبی از واکنش‌ها را در سناریوها داشته‌اند. با مقایسه نقشه‌های تخمین میزان غنای گونه‌ای در سناریوهای مختلف اقلیمی با شرایط حال حاضر و مشاهده اختلاف حضور گونه‌ها احتمال می‌رود که بیشترین کاهش غنای گونه‌ای در سناریوی RCP 8.5 در سال 2080 و در حوضه خزر بخصوص نواحی غربی آن باشد.

در خاتمه ايشان با پخش کليپي از پارک يلواستون آمريکا تاکيد کردند که چگونه با دخل و تصرف بدون آگاهي و دانش لازم يک اکوسيستم را نابود مي­کند.